बाँके - मूलढोका सडकसँगै जोडिएको छ । ढोकाबाट पस्नासाथ सोझै भवन । खेल्ने ठाउँ छैन । विद्यार्थीलाई प्रार्थनामा लाम लाग्नसमेत मुस्किल पर्छ । हाफछुट्टीमा पनि कोठामै बस्छन् । नेपालगन्ज उपमहानगरपालिका ७ स्थित फुलटेक्रा माविसँग दुईतले भवनले ओगटेबाहेक अलिकति पनि जमिन छैन । ०११ सालदेखि सञ्चालित विद्यालयमा झन्डै चार सय हाराहारी विद्यार्थी पढ्छन् । उनीहरू पिँजडाको चराजस्तै कक्षाकोठामै बसेर दिन बिताउँछन् । लगभग तीन कट्ठामा बनेको विद्यालय पुरानो संरचनामा छ । त्यसमा पनि प्रशासन र कक्षाकोठा गरी दुई भवन छन् । ‘विद्यार्थी हाफछुट्टीमा कि कोठामै बस्छन् कि घर जान्छन्,’ स्कुल व्यवस्थापन समितिका सदस्य ओमप्रकाश श्रीवास्तवले भने, ‘घर गएपछि स्कुल फर्किन मान्दैनन् ।’ जमिन थोरै भएकाले दातासमक्ष सहयोगको अपिल गरेको जनाउँदै उनले स्कुल सार्नुको विकल्प नरहेको जनाए । सरकारले विद्यालय खोल्न निश्चित मापदण्ड तोकेको छ, जसअनुसार खुला कोठा, हावा वारपार गर्ने दुईवटा झ्याल, फुटबल, भलिबल, ब्याडमिन्टन खेल्न मिल्ने जमिन हुनुपर्छ । बालबालिकाको शारीरिक विकासका लागि पनि खुला स्थानमा खेल्ने, उफ्रनेजस्ता क्रियाकलाप अनिवार्य मानिन्छन् । तर पुराना संरचनामा बनेका सरकारी विद्यालयले यी कुनै सर्त पूरा गरेका छैनन् ।
नेपालगन्ज उपमहानगरपालिका २, घरबारी टोलस्थित नेपाल राष्ट्रिय आधारभूत विद्यालय डेढ कट्ठा जमिनमा छ । वरिपरि मूल सडकले घेरिएको छ । गाडीको आवाजले पठनपाठनको वातावरण नरहेको प्रधानाध्यापक ललिता उपाध्यायले बताइन् । ५६ वर्ष पुरानो स्कुलमा २ सय विद्यार्थी छन् । पुग्दो जमिन नहुँदा बालबालिका कोचिएरै प्रार्थना गर्छन् । ‘डेढ कट्ठामा घर मात्र बन्छ,’ उनले भनिन्, ‘यहाँ त स्कुलै चलाउनुपरेको छ ।’कक्षा ७ की सन्जु थारूले ठाउँ अभावकै कारण छतमा बसेर डोरी खेल्ने गरेको सुनाइन् । फुटबल, भलिबल खेल्दा झ्यालका सिसामा ठोक्किने डरले स्टोरमै राख्नुपरेको उनले बताइन् । स्वास्थ्य तथा शारीरिक विषयकी शिक्षिका गीता दियालीका अनुसार मैदान नहुँदा खेलकुद र व्यायामसम्बन्धी क्रियाकलाप बुझाउन निकै गाह्रो परेको छ । ‘कक्षाकोठामा बल देखाएर सैद्धान्तिक ज्ञान मात्रै दिने गरेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘खेलकुदजस्तो विषय अभ्यास नगराउँदासम्म बुझाउनै सकिँदैन ।’ रानी तलाउस्थित नेपाल राष्ट्रिय प्रावि बर्खाका बेला ढल पसेर डुब्छ । सडकछेउ खोलिएको नालाको दुर्गन्धले बालबालिकाको स्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष असर परेको प्रधानाध्यापक सकिल अहमद अन्सारीले बताए । उक्त विद्यालय पनि जम्मा १ कट्ठा ९ धुरमा छ । पछाडिपट्टि सार्वजनिक जमिन भए पनि त्यसमा वडाले पार्क बनाउने योजना अघि सारेको छ । ‘त्यति जमिन विद्यालयलाई दिए प्रशस्त मैदान हुन्थ्यो,’ अन्सारीले भने, ‘दुईवटा पिङ र झुला भए पनि ठाउँ नहुँदा प्रयोगविहीन छ ।’
उपमहानगरभित्रका नारायणी, महेन्द्र, सरस्वती र युद्धसंस्कृति मावि पनि बालबालिकामैत्री छैनन् । रानीतलाउ ७ स्थित महेन्द्र माविमा प्रशस्त जमिन छ तर भवन व्यवस्थित तरिकाले नबनाइँदा विद्यार्थीले खेलमैदान पाएका छैनन् । ०१६ सालमा स्थापित उक्त विद्यालयको १० कट्ठा जमिन छ । तर त्यहीँ शैक्षिक तालिम केन्द्रका तीनवटा ब्लक बनेपछि मैदान अभाव भएको प्रधानाध्यापक राजेशकुमार यादवले बताए । ०४६ मा पाँचवर्षे परियोजना भन्दै केन्द्रले तीन ब्लक निर्माण गरेको थियो । ‘अहिले विद्यार्थी खुलेर खेल्ने थलो छैन,’ यादवले भने, ‘विद्यार्थीका खेलौना स्टोरमै थन्क्याएर राख्न बाध्य छौं ।’नेपालगन्ज १३ स्थित युद्धसंस्कृति मावि आठ दशक पुरानो हो । जुद्धशमशेर राणाले बटुवा विश्राम गर्न बनाइदिएको भवनमा पछि विद्यालय चलाउन थालेको स्थानीयले बताए । उक्त जमिन पनि विद्यालयको नाममा नरहेको प्रधानाध्यापक दिलीपकुमार श्रीवास्तवले जानकारी दिए । कक्षा १० की आरती चौधरीलाई क्रिकेट खेल्न मन लाग्छ । तर ठाउँ नभएको र पार्किङ राखिएका बाइकमा लाग्ने भन्दै शिक्षकले रोक्ने गरेका छन् । ‘बल खेल्न मन लाग्छ, अरूलाई लाग्छ कि भनेर डराउनुपर्छ,’ उनले भनिन् ।
शिक्षक कञ्चन आचार्यले बालबालिकाको मनोभावना बुझेर सुविधा दिन नपाउँदा खिन्न हुने गरेको बताइन् । ‘आउटडोर खेलमा किशोरकिशोरीको रुचि बढदै छ । तर हामीले त्यो वातावरण स्कुलस्तरमा दिन सकेकै छैनौं,’उनले भनिन्, ‘यसले अतिरिक्त शिक्षा खुम्चिँदै छ ।’ नेपालगन्ज उपमहानगरभित्र ३४ वटा सरकारी र ८३ वटा निजी विद्यालय छन् । अधिकांश सरकारी विद्यालय साँघुरो जमिनमा रहेको नगर शिक्षा शाखा प्रमुख गोरखबहादुर थापाले बताए । त्यसको व्यवस्थापनमा नगर शिक्षाले कुनै योजना बनाएको छैन । ‘हामीले स्कुललाई सार्न भनेका छौं,’ थापाले भने, ‘केही स्कुलले जमिन पाउँदै छन् ।’ मधु शाहीले कान्तिपुरमा खबर लेखेकी छन् ।
थप समाचार
